Паехаў неяк адзін чалавек у лес па
дровы, знайшоў у гушчары сушняку і
пачаў класці на воз. Ажно бачыць — ся-
дзіць пад галлём рак. Чалавек узяў галіну
ды адкінуў яго ўбок. А рак давай пра-
сіцца:
— Вазьмі мяне дахаты, чалавеча,
не пакідай у лесе!
Засмяяўся чалавек:
— Навошта ты мне патрэбен, дабро такое?
А рак не адступае, просіцца: вазьмі ды вазьмі.
— Ну, добра, што ўжо з табою зробіш! — I
пасадзіў рака на воз.
Едуць яны з лесу дахаты. А не-
далёка ад тае мясцовасці стаяў вялікі
княжацкі палац, і былі ў старога князя
тры красуні дачкі на выданні.
Прыехаў гаспадар з лесу, узяў
рака і занёс яго ў хату. Пасадзіў на
печ грэцца. Адагрэўся той на чарэні і
просіць:
— Схадзі ты, гаспадар, да кня-
зя, скажы, што твой сынок-рачок
хоча з самаю малодшаю князёўнаю
ажаніцца.
А гаспадар і слухаць не хоча.
— Ты што,- кажа,- стварэнне
божае, здзекуешся з мяне? Сядзі
ўжо ды маўчы, пакуль я цябе на
двор не выкінуў!
Але рак спакою не дае:
прычапіўся — ні рады. Што
тут паробіш? Пайшоў чала-
век да князя, сказаў усё,
як той рак яго прасіў. А сам стаіць, чакае гневу кня-
жага. Ды князь адно пасмяяўся з такой праявы. Вус
хітравата падкруціў і кажа:
— Калі твой сынок-рачок такі разумны, то ня-
хай ён за адну ноч ад твае хаты да майго палаца
мост дыяментавы перакіне. Тады аддам за яго сваю
малодшую дачку.
Вярнуўся гаспадар дахаты і да рака:
— Казаў я табе: маўчы, як жаба ў карчы, а ты
на ражон палез! Будзеш цяпер мець бяды поўныя
невады.
Выслухаў рак, чаго князь ад яго хоча, і кажа:
— Гэта ўжо не твой клопат, чалавеча: бяда толь-
кі рака красіць. Здымі ты мяне з печы, вынесі на
двор ды пасадзі нанач на калоду.
Вынес чалавек рака на двор, пасадзіў на кало-
ду, а сам пайшоў спаць. Назаўтра выходзіць з хаты,
ажно бачыць — зіхаціць на сонцы дыяментавы мост!
Пабег ён з радасці ў палац, а князь яго ўжо сустра-
кае, дзівіцца:
— Відаць, твой сынок-рачок разумны надта. То
няхай зробіць так, каб за гэту ноч ад твае хаты да
майго палаца мак расцвітаў! Тады аддам за яго сваю
малодшую дачку.
нуўся.
Пакланіўся гаспадар князю і хутчэй дахаты вяр-
— Цяпер ты,- кажа раку,- не выйдзеш сухім з
вады. Вунь што князь надумаў!
Выслухаў рак гаспадара і просіць:
— Вынесі ты мяне, калі ласка, на двор, высып
на калоду жменьку маку. А там ужо мой клопат!
Гаспадар так і зрабіў. Прачнуўся
назаўтра, зір-
нуў праз акно, ажно праўда — мак скрозь цвіце!
Хутчэй сабраўся і пабег у княжацкі палац. А князь
ужо новую штуку прыдумаў.
— Калі так,- кажа,- то няхай твой сынок-рачок
той дачцэ, якую ён сабе за жонку хоча, сукню не
мераўшы справіць.
Вярнуўся чалавек дахаты і перадаў раку волю
княжацкую. А той сабе і ў вус не дзьме.
— Не бядуй, — кажа,- гаспадар, справім князёў-
не сукню. Лепей кладзіся спаць. А прыйдзе раніца —
тады будзем раіцца.
Махнуў чалавек рукою ды палез на печ. Прач-
нуўся раніцою, зірнуў на хату — ажно вісіць на шас-
це сукенка. Колькі жыве, такога хараства не бачыў.
Скаціўся гаспадар з печы, сукенку згарнуў, рачка —
у кішэнь і як дуж у палац пабег.
Убачыў князь сукню, пазваў сваіх дачок, а тыя
адна да аднае падобныя і ростам, і воласам, і абліч-
чам. Загадаў князь рачку выбіраць, на каторую з іх
сукенка шыта.
Рачок, не марудзячы, малодшай дачцэ на ножку
і ўспоўз. Надзела яна сукню, ажно тая як уліта на
князёўне, нібы сто разоў да таго мерана.
Плача князёўна, не хоча за рачка замуж ісці. Ды
слова княжацкае — што крэмень.
Палажылі рачка на талерку, абклалі дыямен-
там ды смарагдам і гэтак ажанілі яго з малодшаю
князёўнаю.
Асталіся маладыя ўдваіх пасля вяселля. Ажно
глядзіць князёўна, веры вачам даць не можа: стаіць
перад ёю малады княжыч — высокі ды прыгожы,
смяецца:
— Вось бачыш, які твой муж! А ты баялася за-
муж за мяне выходзіць. У рака мяне злая ведзьма
перакінула. Сказаў ёй гэтак княжыч і ракавую
скарлупіну, што з сябе
скінуў, пад падушку паклаў.
Раніцаю, калі ён яшчэ спаў, дастала князёўна тую
шкарлупіну і скоранька яе ў агонь кінула.
Усхапіўся княжыч, руку пад падушку — ажно
няма шкарлупіны.
— Што ж ты нарабіла? Мне ўсяго месяц заста-
ваўся ў гэтай ракавай шкарлупіне хадзіць, а цяпер
невядома, калі мая пакута скончыцца! Было кепска,
а цяпер яшчэ горш.
Дастаў ён з-пад падушкі жалезныя чаравікі і даў
жонцы:
— Калі хочаш мяне выбавіць з бяды — абуй гэтыя
чаравікі. Як стопчаш іх — тады і вярнуся я да цябе!
Сказаў гэта, перакінуўся ў голуба і паляцеў.
Нядоўга пасля таго князёўна ў палацы сядзе-
ла. Абула жалезныя чаравікі і пайшла ў белы свет.
Ходзіць яна ў тых чаравіках і па полі, і па лесе, і па
каменні, і па карэнні, каб стаптаць іх хутчэй ды з
мужам сустрэцца. Ногі да крыві збіла, а чаравікам
хоць бы што.
Гэтак ходзячы, трапіла яна ў маленькую хатку
да злой ведзьмы. А тая сядзіць на калодцы пасярод
хаты — галубінае пер’е перабірае.
Убачыла князёўну, пытае:
— Куды ідзеш, дзеўка-краса, залатая каса?
-Хачу наняцца пастушкаю да цябе, галубоў
пасвіць.
Скасіла ведзьма крывое вока на князёўніны жа-
лезныя чаравікі, бяззубым ротам заплямкала:
— Былі ў мяне галубкі, ды сплылі, пер’ечка зас-
талося. Але ў сястры мае ёсць яшчэ чародка, паспя-
шай, малодка, можа, яна цябе і нойме іх пасвіць.
Выйшла князёўна ад ведзьмы, пусцілася бегчы,
ды жалезныя чаравікі ногі сціскаюць, далей не пус-
каюць. Аднак жа на трэція суткі прыблукала яна
неяк да старэйшай ведзьмы і просіцца:
— Вазьмі мяне пастушкаю, галубоў тваіх пасвіць.
— Добра. Згаджу цябе, дзеўка-краса. Калі год
прапасеш і ўсе галубы цэлыя будуць, то заплачу,
калі хоць аднаго не ўпільнуеш — голаў зніму!
Пагнала князёўна галубоў пасвіць. А яны як
бачыш пырхнулі і разляцеліся ў розныя бакі: адзін
на дрэве ўсеўся, другі каля ракі пёркі чысціць, трэці
ў небе купаецца. Бегае князёўна з ранку да вечара,
ногі да крыві жалезнымі чаравікамі сцірае, а рады
даць не можа. Бачыць, што ад бегатні такой і ча-
равікі жалезныя патроху сцірацца пачалі. Бачыць, а
веры даць сабе баіцца. Адзін клопат яе мучыць, каб
галубоў не пагубляць.
Пачала яна заўважаць, што голуб той, што на
дрэве ўсё сядзеў, памагае ёй. Як сонца пачне на
захад хіліцца, пырхне ён з дрэва і давай астатніх да
чарады збіраць. І так штовечар.
Вось год мінуў. Прыйшоў час плату за службу
браць. Прыгнала апошні раз князёўна галубоў да
ведзьмы ў двор, тая пералічыла іх і кажа:
— Добра ты пасвіла, дзеўка, маіх галубоў.
Што ж хочаш за гэта?
— Нічога не хачу. Дай мне толькі аднаго га-
лубка.
— Выбірай,- згадзілася ведзьма, — які табе най-
больш даспадобы.
Агледзела князёўна ўсю чародку і пазнала таго,
што ўвесь час памагаў ёй.
— Гэтага вазьму!
Прытуліла яго да грудзей і пайшла хутчэй
ведзьмінага падворка.
Па зорках шлях дахаты шукала, як магла праста-
вала. А яно ж вядома: простая дарога з крывой заў-
сёды смяецца. Доўга князёўна ішла. Дзе ноч абніме,
там і заначуе. Але сто вёрст — не круг, калі ёсць
друг. Нарэшце трапіла князёўна ў сваё княства. А
ў роднай старонцы і платы знаёмцы. Як толькі па-
казаўся бацькаў палац на пагорку, разваліліся на
нагах у князёўны жалезныя чаравікі. Пырхнуў з рук
яе шызы голуб і ўмомант княжычам стаў. Абняў яе,
радасны і шчаслівы, і пайшлі яны разам да бацькі ў
палац. І цяпер там жывуць, мёд-віно п’юць, дзетак
гадуюць, ні аб чым не бядуюць.
